Współczesność i duch poznawczo-behawioralny
W pierwszej części artykułu opisałem historyczny kierunek rozwoju psychologii akademickiej oraz psychoterapii – od behawioryzmu do podejścia poznawczego.
Teraz pora skupić się na współczesności oraz na wspólnych cechach różnych terapii poznawczo- behawioralnych. Od końcówki XX wieku do dzisiaj przeżywamy rozkwit trzeciej generacji terapii poznawczo-behawioralnych. Niektóre z nich są bardziej behawioralne niż poznawcze – na przykład terapia akceptacji i zaangażowania, która poradziła sobie z trudnościami pierwszej generacji i jest terapią skoncentrowaną na zachowaniu, ale opartą na dialogu. Inne wchodzą coraz głębiej w nasz umysł – dobrym przykładem jest terapia metapoznawcza, odnosząca się do procesów metapoznawczych, czyli zjawisk związanych z tym, jak rozumiemy i kontrolujemy nasze procesy poznawcze. Niektóre terapie do dorobku behawioralnego i poznawczego dokładają kolejne elementy – terapia dialektyczno- behawioralna (DBT) inspiruje się filozofią dialektyczną, a terapia poznawczo-behawioralna oparta na uważności (MBCT) jest wzbogacona o mindfulness. Pewne terapie idą jeszcze dalej i czerpią jednocześnie z terapii poznawczo-behawioralnych oraz z terapii psychoanalitycznej i Gestalt – tak w skrócie można opisać terapię schematów. Decydując się na współpracę z terapeutą, który posługuje się jedną (lub kilkoma) terapiami z grupy poznawczo-behawioralnej, możesz spodziewać się, że w procesie terapii będziecie wspólnie pracować nad twoimi zachowaniami i/lub przekonaniami, sposobami myślenia o sobie i o świecie, a także nad twoim stosunkiem do emocji, tym jak je rozumiesz i kontrolujesz.
Dokładny sposób pracy terapeuty będzie zależał od wybranej przez niego terapii, ale możesz liczyć na to, że proces terapii będzie opierał się na partnerskiej współpracy. Już od pierwszego spotkania terapeuta będzie próbował przekazać ci to, w jaki sposób rozumie on twoje trudności i jaki mechanizm za nie odpowiada. Od czasu do czasu – a czasem z tygodnia na tydzień – terapeuta może prosić cię o wykonywanie pewnych zadań poza sesjami. Najpierw robi to po to, żeby lepiej zrozumieć jak się zachowujesz w różnych sytuacjach i jak myślisz, a później po to, żeby działania terapeutyczne nie ograniczały się do wizyty w gabinecie, lecz żebyś jako klient mógł samodzielnie wdrażać zmiany w swoim życiu. Wszystkie działania, które będziecie wspólnie podejmować, mają prowadzić do ustalonych na początku terapii celów. Terapeuta pomoże ci określić i sformułować cele w taki sposób, żeby były możliwe do osiągnięcia i do zaobserwowania. Czasami klient marzy o tym, żeby już nigdy w życiu nie czuć lęku. Jest to oczywiście zrozumiałe w przypadku osoby, której lęk dokuczał całe życie i jest tym już zmęczona. Rolą terapeuty jest wówczas wyjaśnienie, że to cel trudny do osiągnięcia, a sam lęk, choć bolesny, jest emocją
potrzebną do życia – tak jak wszystkie emocje! Tak zwana psychoedukacja odgrywa ważną rolę w terapiach poznawczo-behawioralnych.
Na skutek terapii poznawczo-behawioralnej klient ma docelowo stać się swoim terapeutą i zdobyć narzędzia do tego, żeby krytycznie obserwować swoje myśli i zachowania, doświadczać szerokiej gamy emocji i radzić sobie z nimi w zdrowy sposób oraz wieść satysfakcjonujące życie.
Wspólną cechą różnych terapii poznawczo-behawioralnych jesttakże to, że z założenia są ograniczone w czasie. Nie oznacza to, że zawsze są krótkie – po wstępnym rozpoznaniu trudności klienta, terapeuta może oszacować terapię na 20 lub 25 sesji, ale pod wpływem pojawienia się niewidocznych wcześniej trudności, plan na terapię może ulec zmianie. Oczywiście takie zmiany są dokonywane w porozumieniu z klientem. Niektóre terapie poznawczo-behawioralne są jednak naprawdę krótkie: Lars- Göran Öst opisuje proces terapii, w której podczas jednej kilkugodzinnej sesji można wyleczyć fobię. Z kolei te terapie poznawczo-behawioralne, które składają się z więcej niż jednej sesji, zazwyczaj odbywają się raz w tygodniu i trwają 50 minut. W końcowych etapach terapii częstotliwość spotkań może być mniejsza. Każda sesja takiej terapii odbywa się według pewnego planu, ustalanego na początku spotkania. Plan na dane spotkanie wpisuje się w szerszy plan całego procesu terapeutycznego, ale zdarza się, że ze względu na nagłe wydarzenie życiowe klienta, trzeba sesję poświęcić innemu tematowi niż początkowo planowany. A gdyby coś na sesji Ci się nie spodobało, zawsze możesz powiedzieć o tym terapeucie. Informacje zwrotne są w terapii poznawczo-behawioralnej ważne, dlatego czasami możesz spotkać się z tym, że pod koniec sesji terapeuta sam zapyta cię o to, czy masz jakieś uwagi lub przemyślenia na temat spotkania.
Opisany powyżej sposób prowadzenia terapii jest pewnym uogólnieniem, zawierającym cechy typowe dla podejścia poznawczo-behawioralnego, ale w żadnym wypadku nie jest to opis wyczerpujący ani wyznaczający standardy dla tego nurtu. Jeśli w jakimś stopniu cię to przekonuje i zmagasz się aktualnie z pewnymi trudnościami, być może terapia poznawczo- behawioralna jest właśnie dla ciebie. Tylko która, skoro jest ich tak wiele? Cóż, masz przed sobą kilka opcji. Możesz zaufać, że terapeuta poznawczo-behawioralny po rozpoznaniu twojej sytuacji dobierze ze swojego repertuaru odpowiednią terapię. Możesz równieżskorzystać z konsultacji z psychologiem, który dobrze orientuje się w odmianach terapii poznawczo-behawioralnej i będzie w stanie zarekomendować ci odpowiednią terapię, nawet jeśli sam jej nie prowadzi. Możesz również spróbować samodzielnie zapoznać się z różnicami pomiędzy niektórymi odmianami terapii poznawczo-behawioralnej i zdecydować, która z nich najbardziej ci się podoba. Jeśli opisane podejście do terapii wzbudza u ciebie wątpliwości i wyobrażasz sobie ten proces zupełnie inaczej, to nic straconego. Możesz wówczas skorzystać z pomocy psychoterapeutów pracujących w innych nurtach. Zróżnicowanie psychoterapii, choć czasem utrudnia wybór, daje klientom możliwość znalezienia takiej formy pomocy, która jest dla nich najlepsza.
